10:35, 22 декабря 2022

«Астана LRT» ЖШС бұрынғы басшысы Талғат Арданның ағасы мен көңілдесі сотта сөз сөйледі. Олар ақшаны аудару схемаларына қатысқанын мойындады, бірақ олар бұл алаяқтықпен өздері табыс таппай, адал өмір сүріп, пәтер сатып алып, бір жалақыға саяхаттап жүрміз деп сендірді. Самат Сыбанбаев (ағасы) мен Айжан Ақбаева (үлкен бастықтың сүйіктісі) жағдайдың құрбаны болдық деп сендірді. Олар тек ақша аударуға келіскен, бірақ мемлекеттік бюджетті мүлдем басқа адамдар ұрласа керек. Соның салдарынан олардың оқиғаларының нұсқалары жиі қисынсыз болып көрінді, деп хабарлайды «NewTimes.kz» ақпараттық агенттігінің авторы Татьяна Мозгова

Самат Сыбанбаев пен Айжан Ақбаева қағаз жүзінде болса да жалпы сомасы 5,7 млрд теңгені жымқырудың 6 эпизодын мойындады. Сотта олар барлығын жоққа шығарып, ештеңе алмағандарын алға тартты, бірақ басқа айыпталушыларға қарсы куәлік берді. Бұл екеуіне қатысты қылмыстық істер 2020 жылдың қаңтарында тергеу аяқталуға бірнеше күн қалғанда «белсенді өкінуіне байланысты» тоқтатылды. Сванбаев пен Ақбаева антикорға кінәсін мойындап келіп, келтірілген залал үшін өтемақы ретінде 15 млн теңгеден төледі деп бекітілді.

Неге дәл 15 млн теңге және мұндай соманы кім тағайындады, әзірге түсініксіз. Алайда, егер адамнан күдікті ретінде жауап алынған болса, онда бұл кәнісін мойындау деп саналмайтыны анық. Оның үстіне, Талғат Арданның ағасының соттылығы бар екені анықталды: 2001 жылы ол бас киім ұрлап, сол үшін екі жыл шартты түрде сотталған. Бұл ҚР ҚК 65-бабын қолдануға болмайды дегенді білдіреді. Бұл заңсыз.

Сотта Самат Сванбаев жобаға қызмет көрсеткен барлық төрт компания (аударма қызметтерін көрсету, үй-жайларды тазалау және тамақтандыруды ұйымдастыру) оған пайда әкелмегенін айтты. Мұның себебі-Ардан тағайындаған 40% кері қайтарылып отырған. Оның айтуынша, Сванбаев жұмыс үшін айына 400 мың теңге алған.

Бұл ретте өте оғаш схема қалыптасады: жобада жұмыс істеу ұсынысы Сванбаевқа немере ағасынан келіп түсті, ол кері қайтару бойынша мөлшерлемені тағайындады, бірақ бұл қайтарымды Сванбаев сотта мәлімдегендей, Арданға емес, оның ашынасы Айжан Ақбаева, содан кейін бұл ақшаны "Нұр-Трейд" компаниясының директоры Угугбек Ачиловқа (шетелдік компаниялармен бірге LRT және BRT желілерін жобалаумен айналысқан) тапсыру керек еді.

Неліктен ақшаны Ачиловқа аударуға тура келгені де түсініксіз: Ақбаева бұл қажеттілікті түсіндіре алмай, Арданның оған түсіндірмегенін айтты. Айта кету керек, бір сәтте Ачилов шынымен де аудармашылардың жұмысына жетекшілік ете бастады. Сол кезде ол компанияның осы мақсатқа тым көп бөлетінін түсініп, бюджетті қысқартқан.

– Егер мен сіз айтқандай кері қайтарым алған болсам, келісімшарттың сомасын неге азайтуым керек? – деп Ачилов сұрақ қойды, бірақ ол айыпталушы және куәгер Ақбаевадан жауап ала алмады.

Айта кетейік, тергеушілерде осы ойластырылған схема бойынша ақша аударылғаны туралы (Сванбаев пен Ақбаевадан басқа) өзге куәгерлер жоқ. Бұл ретте Сванбаевтың өзі ештеңе көрмесе де, Айжан Ақбаеваның сөзінен ғана біледі. Сот отырысында прокурор куәгерден: «Ардан сізге Сұлтанбеков пен Әбдіхамитов туралы бірдеңе айтты ма?» деп сұрады.

– Бізде ондай әңгіме болған жоқ, бірақ Қабанбай батырдың бойындағы, көпір астындағы мейрамханаға апаруымды өтінген жағдай болды. Біз көлікпен келе жатқанда, оған қоңырау шалды, мен оның жауаптарын ғана естідім. «Алаңдамаңыздар, Дакенің компаниялары жұмыс істеп жатыр» деген сияқты әңгімелер. Ол телефон тұтқасын қойғанда, мен оның кім екенін сұрадым. Ол бұл әкім орынбасары Сұлтанбеков екенін айтты, - деп жауап берді Сванбаев.

Айта кетейік, қазіргі сәтте бұл Қанат Сұлтанбековке қарсы берілген жалғыз айғақ. Сотталушылардың көпшілігі оны білмейді және ешқашан көрмеген, ал оны білетіндер – Ұлықбек Ачилов пен Рашид Аманжолов (әкімдіктің көлік басқармасының басшысы), Талғат Әшім («Astana Innovation» АҚ-ның бұрынғы басшысы) - шенеунікпен арадағы шиеленісті қарым-қатынастары туралы айтты. Және бұл ұйымдасқан қылмыстық топтың жоқтығының тағы бір дәлелі деп қосты. Жұмыс мәселелерінде үнемі ұрсысатын болсаңыз, топта қалай әрекет етуге болады. Тіпті Арданның ашынасына да сотта әкімнің бұрынғы орынбасары туралы айтар ештеңе таппады.

–Сіз, Қанат Сұлтанбековке қатысты сотқа дейінгі тергеу органдарында куәлік бере алмадыңыз, солай ма, мен дұрыс түсініп тұрмын ба? – деп отырыс барысында адвокат Дина Сәрсенова сұрады.

- Мен жиналыстар мен жеке кездесулерге қатысқан жоқпын, - деп жауап берді Ақбаева кейінірек әкімнің орынбасары мен Талғат Арданның қандай қарым-қатынаста болғанын білмейтінін айтып, жұмысшылар болуы мүмкін деген қорытындыға келді.

«Астана LRT» ЖШС экс-басшысының сүйіктісінің әңгімесі де өте қызықты. Ол Astana LRT жобасын жүзеге асыру кезінде алған барлық материалдық игіліктерді (Олимп Палас тұрғын үй кешенінен 3 бөлмелі пәтер, BMW X5, Toyota Camry 50, Түркиядағы дәмхана) не жинақталған, не бұрынғы компаниямен бірлескен қаражат деп мәлімдейді. Компанияда ол кадрлар бөлімінің бастығы болып жұмыс істеді және белгілі бір себептермен Сыбанбаевтың компаниялары орындаған жұмыс актілеріне қол қоюға құқылы болған. Сонымен қоса, ол осы компаниялардың банк шоттарынан бірнеше рет ақша шығарған. Сотта әйел адвокаттар өз қолымен банк үзінділерін көрсеткенге дейін мұны жоққа шығарды.

2017 жылы Айжан Ақбаева сырқатына байланысты емделу үшін төрт ай шетелде тұрған. Ол 320 мың теңге жалақысы мен Түркиядағы дәмханадағы табысымен өмір сүріп, өз қаражатына емделгенін айтты. Сонымен қатар, оның айтуынша, ол дәмхананы жалға алғаны үшін ештеңе төлемеген, сондықтан оған бастапқы капитал қажет емес еді. Адвокаттардың дәмхананың салық шегерімдері туралы ақпарат беруін сұраған кезде (кірістің шынымен бар екеніне көз жеткізу үшін) Ақбаева салық төлемейтінін және «қара жұмыс істейтінін» айтты.

Еске салсақ, Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық сотында судья Виктория Семенованың төрағалығымен «Астана LRT» компаниясының ісі бойынша тыңдаулар өтіп жатыр. Алдын ала отырыстар 2022 жылдың 25 тамызы мен 1 қыркүйегі аралығында өтті. Басты сот 13 қыркүйекте басталды.

Бұған дейін, 2021 жылдың 28 мамырында судья Қажмұқан Мекемтас алты айлық сот отырысынан кейін LRT, BRT және зияткерлік көлік жүйесінің жобалаушыларына қатысты айыпты үкім шығарды. Айыпталушыларға жаза мерзімі 7 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айырылу болды. Алайда 2021 жылдың 7 қазанында апелляциялық алқа үкімді бұзып, елеулі бұзушылықтарды жою үшін істі прокурорға қайтарған. Айтпақшы, олардың саны едәуір көп болды.

Алдын ала отырыстар барысында сотталушылардың адвокаттары істі процессуалдық бұзушылықтарды жою үшін прокурорға қайтаруды немесе қылмыстық қудалауды тоқтатуды сұрады. Бұл ретте, қорғаушылар прокуратураның апелляциялық соттың талаптарын елемей, бұрынғы қателіктерді жоймай, жаңадан жібергеніне үнемі сот назарын аударды. Сот өз кезегінде қорғаушылардың уәждерімен келіспей, прокуратураның әрекетінен өрескел заң бұзушылықтарды көрмеді. Қазіргі уақытта сот айыптау үшін куәгерлерден жауап алу сатысына көшті.